-
1 кая
мест. вопр.1) куда́кая кадәр (тикле, чаклы, хәтле)? — до како́го ме́ста? доку́да?
бу поезд кая бара? — куда́ идёт э́тот по́езд?
2) разг. гдекитап кая икән? — где же кни́га?
3) в знач. частицы где уж, где тамкая каршы әйтү ул! — где уж там противоре́чить!
4) в знач. межд. ну-ка, дай-какая, үзем карыйм әле — ну-ка, дай сам посмотрю́
кая, бир әле үземә — дай-ка мне самому́
•- кая да булса
- кая карама••кая басканны (басарга) белмәү — не чу́вствовать ног под собо́й
кая куярга белмәү — не знать, куда́ приложи́ть, не знать, куда́ деть
кая эләкте, шунда — куда́ попа́ло, туда́
-
2 күкрәк
сущ.1) грудь, грудна́я кле́тка || грудно́йсм. тж. түшкиң күкрәк — широ́кая грудь
күкрәк белән каплау — заслони́ть гру́дью
күкрәккә кысып кочаклау — обня́ть, прижа́в к груди́
күкрәк чәнчү — коло́ть в груди́
күкрәк мускуллары — грудны́е мы́шцы
күкрәк йөзгече — грудно́й плавни́к
2) грудь ( верхняя передняя часть одежды) || нагру́дныйкүкрәк тулы орденнар һәм медальләр — вся грудь в ордена́х и меда́лях
күкрәк кесәсе — нагру́дный карма́н
күкрәккә тага торган билге — нагру́дный знак
3) грудь, бюст ( у женщин) || грудно́йкүкрәк сөте — грудно́е (матери́нское) молоко́
күкрәк баласы — грудно́й ребёнок
баланы күкрәктән аеру — отня́ть ребёнка от груди́
•- күкрәк авыруы
- күкрәк бакасы
- күкрәк бизе авыруы
- күкрәк зәхмәте
- күкрәк хасталыгы
- күкрәк куышлыгы
- күкрәк читлеге
- күкрәк сөяге
- күкрәк челтәре
- күкрәкне кысу••күкрәк киереп (тутырып) — по́лной гру́дью (дыша́ть)
күкрәк көче белән табу — добыва́ть/добы́ть свои́м горбо́м (что-л.)
күкрәк сугып (күкрәккә суга-суга) — стуча́ (кулако́м) себя́ в грудь
- күкрәк биреп каршы торукүкрәк тавышы (күкрәктән чыккан тавыш) — грудно́й го́лос
- күкрәк киереп каршы тору
- күкрәк киерү
- күкрәк киереп йөрү -
3 аяк
I сущ.1) нога́, но́ги (у человека, некот. животных и птиц); ла́па, ла́пы ( у крупных хищников); (кечкенә, нечкә) но́жка (у ребёнка, грибов, рюмки); ла́пка (у кошки, тетерева) || ножно́й (тормоз, насос), для ног (рычаг управления, педали)аякта басып тору — стоя́ть на нога́х
аягы чебиләгән — у него́ цы́пки на нога́х
аяк арган — но́ги уста́ли, уста́лость в нога́х
аяк бармаклары — па́льцы ног ( на ногах); ( у хищника) па́льцы лап (на ла́пах)
аяк кымырҗу — зуд в нога́х
аякны кузгатып кую — дви́нуть (пошевели́ть) ного́й (нога́ми)
аякка кияргә юк — не́чего наде́ть на́ ноги; не́чего обу́ть
балаларның аягына алу — купи́ть де́тям на́ ноги; купи́ть де́тям о́бувь
арт аякларына басу — встать на за́дние ла́пы ( о медведе)
аяк богавы — ножны́е кандалы́
аягың ләпелдәмәсә, авызың чәпелдәмәс фольк. — не поша́ркаешь нога́ми, не поча́вкаешь губа́ми; нога́ми не подви́гаешь, ртом не зача́вкаешь
2) но́жка (стола, табуретки), разно́жка; нога́ (крана, экскаватора, буровой установки)урындыкның бер аягы селкенә — но́жка у сту́ла шата́ется
3) в функ. сказ.; разг.а) аяктакөне буе аякта — це́лый день на нога́х
бабай хәзергә аякта әле — де́душка пока́ хо́дит
•- аягы белән колачлау
- аягы белән кочу
- аягына су төшерү
- аягына су төшү
- аяк аксау
- аяк башы
- аяк бөкләп
- аяк йоны
- аяк йөзе
- аяк киеме
- аяк киендерү
- аякка кию
- аякка киенү
- аяк кию
- аяк киенү
- аяк куя торган
- аяк машинасы
- аяк очы
- аяк очында
- аяк салмыйча
- аякны салмыйча
- аяктан салмыйча
- аяк табаны
- аяк таю
- аяк чишендерү
- аяк чишенү••аягы авыр — см. авыр аяклы
аягы керсә, башы кермәгән (башы керсә, аягы кермәгән) — ещё поступи́ть (офо́рмиться, зачи́слить, прийти́) не успе́л; бе́з году неде́ля (как появи́лся) ( работает в новом коллективе)
аягы (аякка) таза (нык) — на́ ногу кре́пкий (кре́пок)
аягы тик тормый — но́ги не стоя́т на ме́сте (у кого-л.); ≈≈ не стои́тся на ме́сте (кому-л.)
аягына сыер басмаган — прост. ли́ха не хвати́л (хлеба́л, ню́хал, испыта́л, отве́дал), го́ря ещё не знал (ве́дал, отве́дал, вида́л); ещё не зна́ет, почём фунт ли́ха; мо́лодо да зе́лено
аягың төкле булсын! — да бу́дет счастли́вым (све́тлым, сча́стьем), к сча́стью твой прихо́д (прие́зд, возвраще́ние, вход в но́вую семью́, посеще́ние, поселе́ние)! входи́ со счастли́выми нога́ми, ступи́ счастли́вой ного́й; пусть твой прихо́д принесёт сча́стье (бу́дет к сча́стью, к ра́дости)
аяк арасында буталу (буталып йөрү, чуалу) — в разн. знач. пу́таться ме́жду ног (нога́ми)
аяк асты итү (ясау); аяк астына әйләндерү — проходны́м дворо́м сде́лать ( лестничную площадку в большом доме); в проходно́й двор превраща́ть/преврати́ть, обраща́ть/обрати́ть; зата́птывать/затопта́ть (газон, садик)
аяк астына егылу — см. аякка егылу
аяк астына палас (келәм) җәю (түшәү) — путь (доро́гу, доро́жку) ковро́м выстила́ть (вы́стлать, устила́ть/устла́ть); путь кра́сной доро́жкой выстила́ть
аяк астына ташлау — см. аяк астына салу 3)
аяк астында (аунап) ятмый — под нога́ми не валя́ется, на у́лице (доро́ге, полу́) не валя́ется
аяк астында буталу (буталып йөрү, чуалу) — в нога́х пу́таться, под нога́ми пу́таться (меша́ться)
аяк астында туфрак булырга тору (әзер булу) — гото́в стать пра́хом (пыли́нкой) ( под чьими) стопа́ми (нога́ми); гото́в (согла́сен) но́ги мыть ( кому)
аяк атлаган саен — см. адым саен
аяк атлар (басар) җир (урын) юк (калмаган) — ша́гу не сде́лаешь (шагнёшь, сту́пишь), ша́гу нельзя́ (невозмо́жно, не́где) сде́лать
аяк басмаган — ( чья) нога́ не ступа́ла (ступи́ла); де́вственный ( лес)
аяк белән эшләү (язу, ремонтлау) — прост. ле́вой ного́й де́лать (выполня́ть, кра́сить, писа́ть, ремонти́ровать); де́лать спустя́ рукава́
аяк бетереп йөрү (бару, килү) — см. аяк ите ашатып йөрү
аяк бетү — см. аяктан калу 2)
аяк калмас — но́ги не отни́мутся (отва́лятся; отпаду́т)
аяк (аяклар) калмау — см. аяктан калу 2)
аяк киеме туздыру — ирон.; шутл. (понапра́сну, зря, без то́лку) о́бувь сна́шивать (сноси́ть, ста́птывать/стопта́ть, изна́шивать/износи́ть, сбива́ть/сбить, бить); бесполе́зная (бестолко́вая, никчёмная) ходьба́ (хожде́ние)
аяк кыздыру (кыздырып йөрү) — промина́ть/промя́ть (жеребца, собаку); де́лать/сде́лать проми́нку ( лошади); проми́нка
аяк кыскарту — прост. но́ги (но́жки) укора́чивать/укороти́ть ( кому) прост.
аяк кычыту — см. аяксу
аяк очына (очы белән генә) басып — на цы́почках (носо́чках, носка́х)
аяк сузу — прост. но́ги (но́жки) протя́гивать (протяну́ть, вы́тянуть, отки́дывать/отки́нуть) прост. ( чаще о животных); (о мелких животных, птицах) но́жки (ла́пки) кве́рху прост.; дух испуска́ть/испусти́ть прост.
аяк талдырып (әрәм итеп) йөрү (бару, килү) — см. аяк ите ашатып йөрү
аяк тартмый (бармый) — но́ги не иду́т (несу́т); не тя́нет (не хо́чется, не охо́та) идти́ (пойти́, ходи́ть/сходи́ть) безл. ( куда)
аяк терәп каршы тору — встава́ть/встать на дыбы́
аяк тибү — ( в гневе) ного́й (нога́ми) то́пать (зато́пать, то́пнуть, прито́пнуть); ( на такт музыки) нога́ми (ного́й) прито́пывать (то́пать)
аяк тигән җиргә тия, тимәгән җиргә тими (юк) — см. аяк җиргә дә тимәү
аяк тыну — см. аяк басылу
аяк урынына тояк — взаме́н; как-ника́к заме́на (кака́я ни на есть, хоть кака́я-то); хоть кака́я-нибудь, да заме́на; ( о человеке) Ива́н ли, Си́дор ли, как-ника́к заме́на
аяк үзеңнеке түгел (кебек) — но́ги (но́жки) (как, бу́дто, сло́вно, то́чно) чужи́е (не свои́); ног (под собо́й) не чу́ешь (чу́вствуешь)
аяк эштән чыгу — см. аяктан калу
аяк яздыру — см. яраландыру
аяк ялгыштыру (саташтыру, бутау) — с ноги́ сбива́ться/сби́ться
аякка аяк куеп — нога́ на́ ногу ( усесться полукругом на траве)
(аякка) аяк чалыну (эләгү, уралу, чорналу) — ≈≈ нога́ за́ ногу захо́дит (заплета́ется, зашла́, цепля́ется)
аякка баскан — на нога́х
аякка бастыру — в разн. знач. на́ ноги ста́вить (поста́вить, поднима́ть/подня́ть); взбудора́живать/взбудора́жить, восстана́вливать/восстанови́ть, возрожда́ть/возроди́ть
аякка басып — см. аяк өсте 1)
аякка гер таккан (аскан, бәйләгән) кебек — бу́дто (сло́вно) ги́ри на нога́х (вися́т, привя́занные)
аякка егылып сорау (үтенү, ялыну, ялвару, баш ору) — в но́ги (но́жки) па́дать (упа́сть, пасть, бро́ситься, ки́нуться); к нога́м ( чьим) па́дать; в но́ги кла́няться (поклони́ться) (кому-л.)
аякка нык (таза) — на́ ноги (ногу) кре́пок, ступа́ет кре́пко; но́ги кре́пкие ( у кого)
аякка тагылган (бәйләнгән) таш (гер) кебек — как (бу́дто, сло́вно, то́чно) ги́ри (балла́ст, ка́мень) на нога́х
аякны алыштырып кую (басу, алу) — переступи́ть (перемина́ться) с ноги́ на́ ногу
аякны - ат, кулны канат итеп (итәсең дә) — (брать/взять) но́ги в ру́ки (оха́пку) и...; как на кры́льях
аякны төреп кую (тору) — зара́нее (заблаговре́менно, пора́ньше) пригото́виться (гото́виться, подгото́виться, забо́титься, позабо́титься, шевели́ться/пошевели́ться, предусмотре́ть); быть нагото́ве (настороже́, начеку́)
аяктан егу — в разн. знач. (о ветре, сильном течении, болезни, качке во время шторма, тяжёлой вести и т. п.); с ног вали́ть (свали́ть, повали́ть)
аяктан егылырдай булу; аяктан егылыр хәлгә (чиккә) җитү — см. аяктан калу 2)
- аягыннан тотып селкесәң дә булмыйаяктан таякка калу — но́ги на костыли́ (па́лки) смени́ть; оста́ться с костыля́ми (на костыля́х), лиши́вшись ног
- аягыннан тотып селкесәң дә чыкмый
- аягыннан тотып селкесәң дә бер тиен төшми
- аяк асты
- аяк астына салу
- аяк астына салып таптау
- аяк астында
- аяк астында уралу
- аяк астындагы
- аяк астындагы җир
- аяк астындагы җирлек
- аяк атлаган якка
- аяк атлар хәл булмау
- аяк атлар хәл калмау
- аяк атлар чама булмау
- аяк атлар көч булмау
- аяк атлар рәт булмау
- аяк атлар дәрман булмау
- аяк атлау
- аяк баскан җир яну
- аяк баскан туфрак яну
- аяк басу
- аяк басылу
- аяк җиргә дә тимәү
- аяк идәнгә дә тимәү
- аяк ите ашатып йөрү
- аяк ите ашап йөрү
- аяк ите бетереп йөрү
- аяк өсте
- аяк өстеннән
- аяк өсте йоклый
- аяк өстеннән йоклый
- аяк өсте йоклап йөри
- аяк өстеннән йоклап йөри
- аяк өсте төш күрү
- аяк өсте төш күреп йөрү
- аяк өстеннән төш күрү
- аяк өсли төш күрү
- аяк атламау
- аяк та атламау
- аяк та атлап карамау
- аяк атлыйсы булмау
- аяк атлатмау
- аяк та атлатмау
- аяк атларга бирмәү
- аяк та атларга бирмәү
- аяк басмау
- аяк та басмау
- аяк басып карамау
- аяк та басып карамау
- аяк басасы булмау
- аяк та басасы булмау
- аяк бастырмау
- аяк та бастырмау
- аяк терәп
- аяк тыгу
- аяк чалу
- аяк ялы
- аякка басу
- аякка егылу
- аякны көчкә атлау
- аякны көч-хәл белән атлау
- аякны чак атлау
- аякта көчкә басып
- аяктан егылу
- аяктан калу
- аяктан язу II сущ.; диал.ча́шка, ча́ша; бока́л -
4 нык
1. прил.1)а) кре́пкий, про́чный, добро́тныйнык тукыма — добро́тная ткань
нык боз — кре́пкий лёд
нык җеп — про́чная нить
йорт нык нарат бүрәнәләреннән салынган — дом постро́ен из про́чных сосно́вых брёвен
б) кре́пкий, це́лый, не рва́ный, не изно́шенный (об обуви, одежде)баланың пальтосы нык әле — пальто́ у ребёнка ещё кре́пкое
итекләрем нык әле — сапоги́ ещё не изно́шенные
в) кре́пкий, про́чный; усто́йчивыйнык урындык — про́чный стул
нык багана — усто́йчивый столб
г) кре́пкий, твёрдый, не мя́гкий, не дря́блыйнык мускуллар — твёрдые му́скулы
нык гөмбә — кре́пкий гриб
нык тәнле спортчы — спортсме́н кре́пкого телосложе́ния
2)а) кре́пкий, здоро́вый, си́льный, выно́сливыйнык организм — выно́сливый органи́зм
нык карт — кре́пкий стари́к
б) си́льный, зы́чный; твёрдый ( о голосе)тавышы нык — го́лос его́ си́льный
в) перен. кре́пкий, про́чный, твёрдый, постоя́нныйнык гаилә — про́чная семья́
нык тәртип — твёрдый поря́док
3) перен.а) кре́пкий, твёрдый, сто́йкий, непоколеби́мыйавырлыкларга бирешми торган, нык кеше — неподдаю́щийся тру́дностям, сто́йкий челове́к
күңеле нык кешедән чир үзе качар — (погов.) от си́льного ду́хом боле́знь сама́ убежи́т
бу эшкә корыч нервлы, нык кеше кирәк — для э́той рабо́ты ну́жен челове́к сто́йкий, со стальны́ми не́рвами
б) кре́пкий, твёрдый, надёжный, ве́рный, серьёзныйсин миңа нык сүз бир — ты дай мне твёрдое сло́во
нык вәгъдә — твёрдое обеща́ние
нык киләчәк — надёжное бу́дущее
в) кре́пкий, неизме́нный, глубо́кий (о чувствах, мыслях)нык мәхәббәт — кре́пкая (глубо́кая) любо́вь
4) кре́пкий, твёрдый, си́льный, реши́тельный, непрекло́нныйнык ихтыяр — твёрдая во́ля
нык характер — непрекло́нный хара́ктер
5) разг. кре́пкий, про́чный, зажи́точныйнык хуҗалык — кре́пкое хозя́йство
6) в сочет. с гл. выраж. знач. русских приставок: ис-, вос-, у-, раз-, за-, рас-, на-, про-, из-, пере-, от-нык мактау — восхваля́ть
нык ялгышу — просчита́ться
нык ябыгу — исхуда́ть
нык рәнҗетү — разоби́деть
2. нареч.нык тәнкыйть итү — раскритикова́ть
1) кре́пко, твёрдо, про́чнонык тору — про́чно стоя́ть
2) кре́пко, твёрдо, си́льнонык куркыту — си́льно напуга́ть
нык ачулану — кре́пко отруга́ть
нык истә калдыру — твёрдо запо́мнить
3) неруши́мо, сто́йко, упо́рно, непоколеби́монык каршы тору — упо́рно сопротивля́ться
•- нык торучан
- нык торучанлык -
5 оят
1. сущ.1) стыд, позо́р; срам, стыд и срам, позо́рище; срамота́ прост.оятыннан кая керергә белмәү — не знать, куда́ де́ться от стыда́
оят үлемнән яман — (погов.) позо́р ху́же сме́рти
2) разг. со́вестьоят белергә кирәк — на́до име́ть со́весть
2. прил.синең оятың юк — у тебя́ нет со́вести
посты́дный, неприли́чный, позо́рный; зазо́рный прост.оят эш эшләү — соверши́ть неприли́чный посту́пок
3. нареч.оят сүз әйтү — сказа́ть неприли́чное сло́во
сты́дно, неприли́чно, позо́рноязарга оят — неприли́чно писа́ть
әйтергә оят — сказа́ть сты́дно (грех)
оят булып китте — ста́ло сты́дно (со́вестно)
••оят белү — стыди́ться, со́веститься
оят сату — развра́тничать, распу́тничать
оят сүз — брань, ру́гань, нецензу́рщина
оятка калдыру — опозо́рить, осрами́ть, обесче́стить; конфу́зить/сконфу́зить
оятка көч килү — стыд и срам, позо́р
оятны оныту — см. оят качу
ояттан ашу — редко; см. оят качу
оятыма каршы — вводн. сл. к стыду́ своему́
оятын оятлау — испы́тывать/испыта́ть стыд, позо́р (за кого-л.)оятыңа көч килер — бу́дет сты́дно (со́вестно)
- оят качу- оят килү
- оятка калу -
6 упереться
сов.1) ( чем во что) таяну, сөялү, терәлү, терәү2) ( в кого-что), разг. килеп бәрелү (төртелү)шёл, шёл и упёрся в забор — бара торгач коймага килеп бәрелгәнмен
3) перен.; прост. (на чём и без доп.) киреләнү, үҗәтләнү, кәҗәләнү, аяк терәп каршы тору, үзсүзләнү, үз дигәнен итүон упёрся и не поехал никуда — үз дигәнен итте, бер кая да бармады
См. также в других словарях:
ак — I. 1. Кар, сөт һәм акбур төсенә якын ачык төс 2. Чиста, керсез. күч. Эчкерсез, саф, гөнаһсыз 3. Чал ак сакаллы карт 4. Гражданнар сугышында большевикларга каршы булган ак офицер и. АКЛАР – Контрреволюционерлар, акгвардиячеләр, большевизм… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
поход — (ПОХОД ЙӨРҮ (ЧЫГУ) ) – 1. Гаскәр яки оешкан отрядның нин. б. бурычны үтәү өчен бер урыннан икенчегә күчүе 2. с. Шундый күчүләрдә була торган, шундый күчүләргә хас. Шундый күчүләр өчен махсус билгеләнгән яки әзерләнгән. Хәрәкәттәге гаскәр яки… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чыгу — 1. Кайдан да булса китү, ул урынны калдыру. Барган юлдан, юнәлештән читкә китү, күчү, юлын үзгәртү 2. Кая да булса килү, килеп басу, килеп күренү саф алдына ч. . Кайсы да булса якка карау, юнәлгән булу бакчага чыга торган тәрәзә 3. Берәр урында… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
очрау — (ОЧРАТУ) – 1. Барганда, кая да булса хәрәкәт иткәндә кемгә яки нәр. б. каршы булу, туры килү, юлыгу 2. Нин. б. хәлгә дучар булу, ни дә булса кичерү уңышсызлыкка очрау … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
хәзер — I. рәв. 1. Шушы вакытта, моментта, арада. Әле генә, яңа гына (булып үткән эш хәл, вакыйга тур. хәзер генә монда иде. Тиздән, бик якын арада (булачак эш хәл, вакыйга тур.). Шушы моменттан алып мин хәзер теләсә кая бара алам 2. Шундук, шул минутта … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ябу — I. 1. (Ишекне, тәрәзә капкачын, капканы һ. б. ш.) этәреп, ачыклыкны каплау. Капкачын төшереп, өстен каплап, япманы этәреп һ. б. ш. юл белән нәр. б. эчке ягын күренмәслек итеп томалау. Нәр. б. өстенә япма, түбә ясау 2. Кемнең яки нәрсәнең өстенә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге